کتاب غروب فرشتگان

کتاب غروب فرشتگان نوشته پاسکال چکماکیان(۱۹۲۹)، نویسنده ارمنی مقیم فرانسه است. این کتاب که در سال ۱۹۸۴ از طرف مؤسسه‌ی بنیاد فرانسه جایزه‌ی ادبی «شارل اولمون» را دریافت کرد درباره حق دفاع و احترامی است که اقلیت‌های نژادی یا مذهبی هر کشور برای حفظ هویت یا معتقدات خویش قایل هستند. در بریده‌ای از کتاب می‌خوانیم: «در آن زمان که آرمن در دفاع از شهر وان شرکت داشت، کم‌کم از آن حالت جوان ایده‌آلیست مرعشی به در می‌آمد و تبدیل به یک سرباز سلحشور و آبدیده می‌شد.

او اکنون با این‌که نوزده سال بیشتر نداشت، به سرعت حالت پختگی پیدا می‌کرد. در بیداری‌های درازمدت و مسلحانه در جوار رفقایش، در رویارویی با یک دشمن بی‌رحم و در دفع حملات روزانه‌ی او با جنگ‌های خونین تن به تن، که با دشنه یا با سرنیزه به جان هم می‌افتادند، آن‌چه از جوانی برای او مانده بود، همچون مه صبحگاهی که با نخستین اشعه‌ی خورشید محو می‌شود، از میان رفت. تجربه‌ی وان درس‌های زندگی در برابر مرگ و عمل زنده ماندن در برابر جمله‌های روشنفکران بی‌رگ لمیده در سالن‌های پر از دود سیگار و بوی قهوه و نان شیرینی را به او آموخت، و در همین شیوه‌ی غریزی و اختیاری عمل زندگی بود که سرانجام پرهای لطیف جوجه عقابی او ریخت.

در میان رفقایش و در جوار آن زنان و کودکانی که دلاورانه برای ایشان غذا و آب و مهمات می‌آوردند و فشنگ و گلوله درست می‌کردند، فهمید که مردن در جنگ بهتر از آن است که بگذارد سرش را مثل گوسفند ببرند. همچنین مشاهده کرد که در این منطقه‌ی ناپایدار بین مرگ و زندگی است که موجودات با هم متحد می‌شوند. و او این احساس را هیچ‌گاه با هیچ چیز عوض نمی‌کرد، چون حس می‌کرد که در همان‌جا، یعنی در خطر و در رویارویی با مرگ است که زندگی یک معنای معجزه‌آسا به خود می‌گیرد.»